Deprem bölgesinde yer altı görüntülemesi çalışmaları yapan Ankara Üniversitesi (AÜ) Mühendislik Fakültesi Dekanı ve Yer Bilimleri Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü Prof. Dr. Yusuf Kağan Kadıoğlu, Gaziantep ile Kahramanmaraş’ın Elbistan ve Pazarcık ilçeleri, Adıyaman’ın Gölbaşı, Hatay’ın Antakya ve Altınözü ilçesindeki Tepehan mahallesinde sarsıntının akabinde oluşan yer altı hareketlerini jeoloji mühendisliği datalarına nazaran incelediklerini söz etti.
Kadıoğlu, kimi bölgelerde fay çizgilerine ait 1, kimi bölgelerde ise 3-3,5 metre atım ölçüsü ölçtüklerini, bilhassa Pazarcık merkezli sarsıntı sınırının içerisinde ve Ekinözü’nde 8 metrenin üzerinde atım ölçüsü ölçtüklerini söyledi. Kadıoğlu, bu ölçümlerin bölge için literatüre giren en yüksek sayılar olduğunu kaydetti.
“Gevşek dokulu yer zelzelenin gücünü 10 kat artırmış”
Kadıoğlu, Hatay’ın Antakya ilçesinde eski göl ve akarsu yataklarının bulunduğu gevşek dokulu tabana ait şu değerlendirmelerde bulundu.
“Gevşek dokulu kumlu ve siltli üniteler, yıkma gücünü ve titreşim dönemini büyüttüğünden sarsıntının gücünün en az 10 kat artırmış. O yüzden ‘gevşek dokulu ünitelerin üzerine bina yapılmasın’ uyarısı veriyoruz. Yapılacaksa da yerin güzelleştirilmesi gerekiyor. Böylelikle dikkatlice baktığımız vakit Antakya, Kahramanmaraş ve Elbistan’ın daima ova içerisinde olduğunu görüyoruz ve bu nedenle yıkılmışlar. Halbuki Kahramanmaraş’ı daha yüksek kaya temelli alanlara taşımış olsaydık, bu yıkım olmazdı.”
Deprem zeytinliği iki bölmüş; ağacın bir gövdesi 15 metre uzaklaşmıştı.
“Bu oluşum ne obruk ne de bir heyelan”
Bu mahallede yarık nedeniyle ikiye bölünen zeytin bahçesinin, vadinin içine yanlışsız kaydığını anlatan Kadıoğlu, şöyle devam etti:
“Bunun obruk yahut heyelan olduğu söylendi. Bu oluşum, ne obruk ne de bir heyelan. Bu yapının nasıl gerçekleştiğini yer içi görüntülemeyle tespit ettik. Bölgenin yüzey jeolojisine baktığımızda 1,5 metre kalınlığında gevşek dokulu kilce varlıklı bir toprak yapısı gördük ve altındaki grimsi yeşil renkteki kaya yapısını tahlil ettik. Pazarcık merkezli sarsıntının akabinde düşey kırıklı kaya ünitesinin kitap yaprakları üzere tek tek eğim tarafına aşağı gerçek sulu tabandan itibaren kaymaya başladığını gördük. Zeytin ağaçlarının bulunduğu bölgede yollarda açılan yarıkları ve kaymaları da inceledik. Derin görüntülemelerimiz ile yarığın 44 metreye gerçek hareket ettiğini sonrasında da durduğunu tespit ettik. Bunun nedeni, yarığın ıslak çamurumsu bir ortam olan yer altı su düzeyinin bulunduğu huduttan itibaren kaymalar başlamıştır. Kayma, şimdilik durmuş görülmektedir. Lakin tarafımızca hazırlanan özel yazılım ile yerin muhakkak derinliklerinde bilhassa 25-27’nci metreden itibaren yeraltı su düzeyini çok net görebiliyoruz. Bu düzeyler taban kayma sonunu temsil etmektedir.”
“Bu alanların boşaltılması gerekiyor”
Kadıoğlu, şu anda bölgede ağır yerleşim olmadığını, mümkün yerleşim planlarında da bölgenin yer almaması gerektiğini belirterek, şu ihtarlarda bulundu:
“Bu alanların mutlaka boşaltılması gerekiyor. Zira yeni sarsıntı olmasa bile bu düşey kırık ve çatlaklar oluşmuştur. Sarsıntıdan sonra burada artık zelzele olmasa da düşey kırıklardan yağmur sularının yerin içine süzülmesi, düşey kırıkların genişlemesine ve yer çekim kuvvetine bağlı olarak vadinin içine eğilerek tabandan kayarak düşmesine neden olacaktır. Benim öngörüm ilkbaharda yağmurların yağmasıyla birlikte burası tekrar kayacak. Orası büsbütün yerleşime kapatılmalı. Bu nedenle bu bölgeyi izlenim altına almak ve dikkatli bir biçimde denetim etmek gerekiyor. Artçı sarsıntılar dursa bile kütle hareketlerinin devam etmesini bekliyoruz.”
Kadıoğlu, bilhassa Tepehan’daki bir meskenin sahibini tehlikelere karşı ikaz ettiklerini, tıpkı vakitte belediye liderine da ikazlarda bulunduklarını aktardı.
Prof. Dr. Kadıoğlu, yüzey yarığı örneğine Hatay dışında Malatya Arguvan’da da rastladıklarını bildirdi. Bu bölgede de Tepehan’dakine misal yer hareketlerinin yaşandığını aktaran Kadıoğlu, bunun bu bölgede önemli mal kaybına neden olabileceğine söyledi.
“Kahramanmaraş merkezli sarsıntılar, yeni sıcak su kaynakları oluşturdu”
Kahramanmaraş merkezli zelzelelerin “sığ bir deprem” olmasının yer altı sularını ve bilhassa jeotermal rezervuar kaynaklarını direkt etkilediğine işaret eden Kadıoğlu, şunları kaydetti:
“Bu nedenle burada oluşan yeni kırık ve kaya parçalanmaları, yüzeyde yeni sıcak su kaynaklarının oluşumuna neden oldu. Bu bize şunu gösteriyor; yerin içerisindeki zenginliğimizin de varlığı kelam konusu, üstündeki toprağın da varlığı kelam konusu. Birebir vakitte bölgenin hareketli bir yapıya da sahip olduğunu gösteriyor. O vakit bizim için ders çıkarabileceğimiz en değerli konu şu; bu zelzeleden etkilenmiş gevşek dokulu üniteler olan alüvyonlu, dere yatağı ve bilhassa kilce güçlü olan ünitelerin muhakkak tarımla sonlandırılması gerekiyor. Zira buralar faal zelzele jenerasyonları ve 7’nin üstünde sarsıntı üretebilecek yerler olması, riskli alanları oluşturmaktadır.”
Özellikle sıcak su kaynakları olan jeotermal suların da sarsıntının akabinde kırıklardan üste yanlışsız hareket etmeye başladığına işaret eden Kadıoğlu, “Bu sebeple bölgede yeni sıcak su ve yeni mineralli su kaynakları bekliyoruz.” dedi.